Aanstormende jongeren

De vraag die dan vervolgens gesteld moet worden, is, lijkt me, de volgende: als dit alles nu zo duidelijk is, hoe komt het dat ze daar bij de PvdA niet achter zijn gekomen?

Dat is op het eerste gezicht verbazingwekkend. Er lopen bij de PvdA intelligente mensen rond, vaak ervaren rotten in het campagnevoeren. Er is verder geen partij in Nederland die zo veel geld uitgeeft aan onderzoek onder kiezers.

De kans bestaat natuurlijk dat ze op de hoogte zijn van een geheim. Wie weet is er een verborgen charme van de nieuwe lijsttrekker die pas zal opvallen als de echte campagne in 2002 is begonnen. Ik ben daarom bereid de mogelijkheid dat ik me vergis, niet helemaal uit te sluiten. Maar geloven doe ik het niet.

Ik heb het gevoel dat er een mechanisme is waardoor elke politieke partij vroeg of laat de ondergang – een verkiezingsnederlaag – tegemoetgaat. Het is dat mechanisme dat er voor zorgt dat intelligente mensen op beslissende momenten hun mond houden, of genegeerd worden, en het meest geavanceerde electorale onderzoek nutteloos blijkt. Het is de ‘lemming-cyclus’ die elke politieke beweging na ongeveer acht jaren van electorale voorspoed bedreigt.

Een belangrijke verklaring is dat bijna iedereen in een grote politieke partij naast het partijbelang ook het eigenbelang kent. Hoe langer een partij aan de macht is, hoe zwaarder het eigenbelang weegt, omdat een politieke partij of beweging dan een spil wordt in het verkrijgen van functies en opdrachten.

Het kan dan misschien zo zijn dat op de lange termijn het partij- en persoonlijk belang overeenkomt – als de partij de verkiezingen verliest, zijn er minder posities te verdelen of te verdedigen. Maar op de korte termijn geldt dat zeker niet. Er zijn nu eenmaal veel mensen die er belang bij hebben op goede voet te staan met de nieuwe leider. Distantieren kan altijd nog als het noodlot onvermijdelijk is en de nieuwe leider te krachteloos om terug te slaan.

U zult daarom in de komende maanden alle zelfstandige ondernemers in de PvdA voorbij zien gaan. Om te beginnen zijn er de potentiele concurrenten. Als Kok snel besluit op te stappen, is er nauwelijks een alternatief voor Melkert, maar dat ligt anders als Kok nog vier jaar blijft. De premier maakte twee weken geleden in een interview in Buitenhof al gewag van een aanstormende jonge garde. Denk aan Wouter Bos, de jonge staatssecretaris van Financien, die kort geleden Melkert al uitbundig prees.

Zij hebben er nu belang bij Melkert te loven. Het zou erg onverstandig zijn zich te ambitieus te tonen en al helemaal niet om het conflict op te zoeken. Want kiezers en partijleden hebben een hekel aan mensen die ruzie maken. Voor je het weet, wordt de verkiezingsnederlaag geweten aan de interne verdeeldheid en krijg je als criticus van Melkert de schuld.

Dan zijn er natuurlijk de mensen die hopen rechtstreeks te profiteren van de nieuwe leider. Ze drukken hun twijfels weg en prijzen de man die straks de banen verdeelt. Bij Melkert geldt nu al dat hij voor een belangrijk deel uitmaakt wie wel en wie niet goed terechtkomt.

Naarmate de keuze onvermijdelijker wordt, werkt het spel subtieler. Als de nieuwe leider hoger in de hierarchie stijgt, heeft hij meer mogelijkheden mensen aan zich te binden. Een belangrijk partijlid krijgt de opdracht de campagne op te zetten en voelt zich verguld. De betaalde partijstrategen worden gevraagd aan het ‘profiel’ van de lijsttrekker te schaven. Weer anderen worden vereerd met de opdracht iets ‘vernieuwends’ te schrijven – alles moet altijd vernieuwend zijn. Wie zegt dat dit zinloos is, wordt vriendelijk de deur gewezen, net zoals andere prominente PvdA’ers merken dat al te veel twijfel leidt tot een subtiele verbanning. ‘Buiten de discussie plaatsen’, heet dat.

Bij dit alles komt dat een partij aan de macht bestaat bij de gratie van verdringing. Wie te open staat voor kritiek, wordt besluiteloos. De gevolgen van het beleid moeten aan de kiezers als ‘successen’ worden verkocht en fouten worden gebagatelliseerd. Zo is een groot deel van de PvdA nu geprogrammeerd op het wegwuiven van de kritiek op Ad Melkert.

PS Ben ik te somber? Vorige week riep ik op met suggesties te komen om het tij te keren. Helaas met het verkeerde e-mailadres. Dat is: zonneveld@parool.nl.

Politieke partijen ; Politiek en Staat ; Binnenlandse Politiek

Deel deze pagina: